Aysuda Baysal, Gümrük Müşaviri | Deloitte Vergi Müdürü
Ödeme şekli, mal bedelinin satıcıya hangi koşullarda ve şekillerde ödeneceğini ifade etmekte olup ödeme şekillerine ilişkin düzenlemeler Kambiyo mevzuatında yer almaktadır. Dış ticarette ödeme şekilleri; Hazine Müsteşarlığı’nın İhracat ve İthalat Genelgesinde; Akreditifli Ödeme, Vadeli Akreditifli Ödeme, Vesaik Mukabili Ödeme, Mal Mukabili Ödeme, Kabul Kredili Akreditifli Ödeme, Kabul Kredili Vesaik Mukabili Ödeme, Kabul Kredili Mal Mukabili Ödeme, Peşin Ödeme olarak sayılmıştır.
Takas ve bağlı muamele işlemleri, esas itibariyle ticaret şekli olmaları nedeniyle Kambiyo mevzuatı kapsamında yer almamaktadır. Dolayısıyla, takas ve bağlı muamele işlemlerine İhracat ve İthalat Genelgesinde ödeme şekli olarak yer verilmemiştir. Diğer taraftan, ticari hayatta “Bağlı muamele” ve “Takas”ta birer ticaret şekli olarak kullanılmakta ve buna mukabil “Takas” ve “Bağlı Muamele”nin gümrük idaresinde tescil edilen ithalat ve ihracat beyannamelerinde ödeme şekli olarak beyan edilmesi mümkün bulunmaktadır.
Takas, mal veya hizmet ihraç ve ithalinde tarafların aynı gerçek veya tüzel kişiler olması halinde; mal ve/veya hizmet ihraç bedelleri ile mal ve/veya hizmet ithal bedellerinin herhangi bir para hareketi söz konusu olmaksızın kısmen veya tamamen mahsup edilmesi işlemidir.
Her ne kadar “takas” aynı gerçek veya tüzel kişiler arasında yapılan mal veya hizmet ithal ve ihraç bedellerinin mahsubu olarak tanımlansa da gümrük idaresince mal ticareti esas alınmakta hizmet ithalatı ya da ihracatı dikkate alınmamaktadır. İthal eşya bedelinin ihracatçıya yapılan hizmet bedeline mahsup edilmesi gümrük idaresi açısından takas olarak değerlendirilmemektedir. Gümrük idaresi tarafından bir işlemin takas olarak değerlendirilmesi için aynı gerçek veya tüzel kişiler arasında mal ihraç ve ithalatı yapılması, bu işlemin sözleşmeye bağlanması, hem ihracat hem de ithalat beyannamelerinde ödeme şeklinin “özel takas” olarak beyan edilmesi gibi koşullar aranılmaktadır.
Takas kapsamında yapılan ithalat işlemlerinde KKDF yönüyle vergisel avantajlar bulunmaktadır. KKDF’ye ilişkin 12/05/1988 tarihli ve 88/12944 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının 3 üncü maddesinin d fıkrasında kabul kredili, vadeli akreditif ve mal mukabili ödeme şekillerine göre yapılan ithalatların KKDF kesintisine tabi olduğu hükme bağlanmış, aynı Kararnamenin 4 üncü maddesinin 12 numaralı bendinde “takas” fon kesintisi yapılmayacak işlemler arasında sayılmıştır.
Kambiyo takibini kaldıran mevzuat değişikliği ve takasa ilişkin ithalat ve ihracat işlemlerinin takibinin nasıl yapılacağına dair usul ve esasları düzenleyen mevzuatın yürürlükten kalkmasıyla takas işlemlerinin takibine ilişkin işlemlerin hangi kamu kurumu tarafından tahsil edileceğine ilişkin hukuki bir boşluk oluşmuş, bu nedenle 2013/21 sayılı Genelgenin yayım tarihi olan 28.06.2013 tarihine kadar takas işlemlerinde KKDF istisnası uygulanıp uygulanmayacağı konusunda belirsizlik oluşmuştur.
Takas işleminin bankacılık sisteminin kullanılmadığı veya kullanılamadığı ülkelerle yapılan ticarette zorunlu olarak kullanılması ve KKDF ödenmesini kaçınılmaz hale getirmesi nedeniyle bu ülkelerle sınırlı olmak üzere KKDF istisnasının uygulanabilmesini teminen takas işlemlerinin takip ve tahsiline ilişkin usul ve esasları belirleyen 28.06.2013 tarihli ve 2013/21 sayılı Genelge Gümrükler Genel Müdürlüğünce yayımlanmıştır.
Anılan Genelgede takas işlemlerinde KKDF kesintisi yapılmaması, söz konusu işlemlerin 3 ay içinde aynı gümrük idaresinden yapılarak tamamlanması ve bu kapsamda yapılan ithalat işlemlerinin tamamında KKDF’nin teminata bağlanması gibi şartlara bağlanmıştır. 03.10.2013 tarihli ve 45 sayılı Genelge ile ilgili Genelgede değişiklik yapılmış takas işlemlerinin tamamlanma süresi 3 aydan 1 yıla çıkartılmış ayrıca Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerince tespit raporu düzenlenmesi şartıyla takas işlemleri kapsamında yapılan ithalat ve ihracatların farklı gümrük idarelerinden yapılmasına imkan sağlanmıştır.
Söz konusu Genelgede bankacılık sisteminin kullanılmadığı veya kullanılamadığı ülkelerin Gümrükler Genel Müdürlüğünce duyurulacağı belirtilmiş ve akabinde İran’ın bu Genelge kapsamında değerlendirileceği duyurulmuştur. Takas işlemlerinde KKDF istisnası uygulanması konusunda Gümrükler Genel Müdürlüğünce 02.01.2017 tarihinde 2017/1 sayılı Genelge yayımlanmıştır.
Takas işlemlerine ilişkin yayımlanan 02.01.2017 tarihli 2017/1 sayılı Genelge Neler Getirdi?
1) 2017/1 sayılı Genelge Hükümlerinden Faydalanabilecek Ülkeler
28.06.2013 tarihli 2013/21 sayılı Genelge çerçevesinde KKDF istisnası yalnızca anılan Genelgede belirtilen koşulların karşılanması kaydıyla, İran ile takas kapsamında yapılan ticarette uygulanmaktayken, 2017/1 sayılı Genelge ile birlikte takas işlemlerinde KKDF istisnası ülke ayrımı yapılmaksızın uygulanmaya başlanmıştır.
2017/1 sayılı Genelge de; takas işlemlerinde ülke ayrımı yapılmaksızın KKDF istisnası uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.
2) Başvuru Koşulları
2013/21 sayılı Genelgenin koşulları arasında da yer alan “Takas işleminde tarafların aynı gerçek veya tüzel kişi” olması koşulu 2017/1 sayılı Genelgenin de koşulları arasında yer almakta olup bu çerçevede takas kapsamında yapılacak ithalat ve ihracat işlemlerinin Türkiye’deki ve yabancı ülkedeki aynı firmalar arasında gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
2017/1 sayılı Genelge ile “Takas İşlemleri Takip Başvuru Formu”nun ithalat veya ihracat işleminin yapılacağı ilk gümrük idaresine muhatap olarak elektronik ortamda doldurulması koşulu getirilmiştir. 2013/21 sayılı Genelgede takas takip işlemleri gümrük idarelerince manuel olarak yapılmakta, başvuru ve takip işlemleri için farklı formlar kullanılmaktayken, 2017/1 sayılı Genelge ile başvuru ve takip formları birleştirilerek “Takas İşlemleri Takip Başvuru Formu” oluşturulmuş, söz konusu formun elektronik ortamda doldurulacağı hüküm altına alınmıştır. Bu çerçevede, bundan böyle takas başvuru ve takip işlemleri elektronik ortamda gerçekleştirilecek ve takas kapsamında ithalat ve ihracat işlemleri yapılmadan önce “Takas İşlemleri Takip Başvuru Formu” elektronik olarak gümrük idaresine iletilecektir.
2013/21 sayılı Genelgenin koşulları arasında da yer alan “Takasa ilişkin sözleşmenin (Takas sözleşmesinin ithal ve ihraç edilecek eşyanın cinsini, Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonunu, miktarını, birim fiyatını, toplam değerini ve sözleşme süresini içermesi gereklidir.) aslı ve yeminli tercüman tarafından yapılan Türkçe çevirisinin takas izni talep edilen gümrük idaresine verilmesi” koşulu 2017/1 sayılı Genelgede de aynı şekilde yer almaktadır.
2017/1 sayılı Genelge uyarınca, Takas İşlemleri Takip Başvuru Formunun gümrük idaresince uygun bulunması halinde, gümrük idaresince verilen onay kodunun, bu kapsamda tescil edilecek tüm beyannamelere kaydedilmesi gerekmektedir.
2013/21 sayılı Genelgenin koşulları arasında da yer alan “Takasa ilişkin ithalat ve ihracat beyannamelerinde ödeme şeklinin “ Özel Takas” olarak beyan edilmesi” koşulu 2017/1 sayılı Genelgede de yer almakta olup bu çerçevede ödeme şekli mal mukabili veya başka bir ödeme şekli olarak seçilen ithalat ve ihracat beyannamelerinin takas kapsamında değerlendirilmesi mümkün bulunmamaktadır.
3) Teminat İşlemleri
2013/21 sayılı Genelgenin koşulları arasında da yer alan “Takas işlemi kapsamında yapılan ithalatlarda KKDF tutarı için 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 202 nci maddesi çerçevesinde teminat verilmesi” koşulu 2017/1 sayılı Genelgede de yer almaktadır. Bu çerçevede, ithalat işlemlerin ihracat işlemlerinden önce yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın takas kapsamında yapılan ithalat işlemlerinde KKDF tutarının teminata bağlanması gerekmektedir.
Takas işlemlerinin, Takas İşlemleri Takip Formunda belirtildiği şekilde gerçekleştirildiğinin; takasa ilişkin ithalat ve ihracatların aynı gümrük müdürlüğünden yapılması halinde ilgili gümrük müdürlüğünce, farklı gümrük müdürlüklerinden yapılması halinde Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerince tespit edilmesi, gerekmektedir.
Söz konusu koşul 2013/21 sayılı Genelgenin koşulları arasında da yer almakta olup, takas işlemine konu ithalat ve ihracatın firma beyanı doğrultusunda gerçekleştirildiğinin ithalat ve ihracatların aynı gümrük müdürlüğünden yapılması halinde ilgili gümrük idaresince, farklı gümrük idarelerinden yapılması halinde Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerince hazırlanan raporun gümrük idaresince uygun bulunması sonucunda takas kapsamında yapılan ithalat işlemlerinde gümrük idarelerince alınacak teminatların çözümü gerçekleştirilecektir. Diğer taraftan, ihracatın tamamen veya kısmen gerçekleştirilmemesi halinde ise ithalatın ihracatı aşan kısmı için KKDF ile buna bağlı diğer alacakların tahsili yapılacaktır.
4) Süreler
2013/21 sayılı Genelgenin koşulları arasında da yer alan “Eşya ihracatının önce yapılması halinde, ilk ihracat beyannamesinin tescil tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde, eşya ithalatının önce yapılması halinde ise ilk ithalat beyannamesinin tescil tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde takas işlemlerinin tamamlanması” koşulları 2017/1 sayılı Genelgede de muhafaza edilmiştir.
5) Geçiş Hükümleri
Halihazırda 2013/21 sayılı Genelge kapsamında ödeme şekli "Özel Takas" beyan edilerek tescil edilmiş ancak 02.01.2017 tarihi itibariyle işlemleri tamamlanmamış ithalat ve ihracat beyannamelerine ilişkin olarak 2013/21 sayılı Genelge kapsamında işlem yapılmaya devam edilecektir.
2017/1 sayılı Genelgenin yayım tarihinden önceki 1 yıl içinde 2013/21 sayılı Genelge çerçevesinde imzalanmış olan takas sözleşmeleri kapsamında gerçekleştirilen ve ödeme şekli “Özel Takas” olarak beyan edilen ithalat ve ihracat işlemlerine ilişkin Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerince tespit raporu düzenlenmesi ve hazırlanan bu tespit raporunun gümrük idaresince uygun bulunması kaydıyla KKDF istisnası uygulanabilecektir.
2015/7511 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile aramalı ve hammadde olarak değerlendirilen çok sayıda eşyanın KKDF tutarı 0 (sıfır) olarak belirense de ülke ayrımı gözetmeksizin KKDF istisnası uygulanabilmesine imkan sağlayan 2017/1 sayılı Genelgenin yayımlanması ile birlikte özellikle ilişkili firmalar arasında yapılan ve KKDF ye tabi olan eşya ticaretinde “takas” ödeme şeklinin yoğun olarak kullanılacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca, 2017/1 sayılı Genelgede ödeme şekli “Özel Takas” olarak beyan edilen ithalat ve ihracat işlemlerine KKDF istisnası uygulanabilmesine ilişkin koşullar ve süreler açıkça belirtilmiş olup bu kapsamda tesis edilecek işlemlerde gerekli koşulların sağlanması ve ilgili sürelerin takibinin yapılması cezai işlemlerle karşılaşılmaması açısından oldukça öncem arz etmektedir.